Verenigingsnieuws

Voorjaarsdag TVN
3 maart 2007
Theosofie en kunst
Spreker: Dr. Marty Bax, kunsthistorica

De voorzitter van de TVN, Wies Kuiper, opende deze drukbezochte voorjaarsdag met een verwijzing naar het boek van Marty Bax: Het Web der Schepping, waarin de boeiende periode van creativiteit in de TVN tussen 1880 en 1920 wordt behandeld. Marty Bax gaf daarna twee lezingen en de dag eindigde met een video over de bouw van de Van Nelle fabriek in Rotterdam.

Marty Bax kwam in aanraking met theosofie tijdens de grote tentoonstelling in het Haags Gemeente museum in 1985 over The Spiritual in Art. Abstract Painting 1890- 1985. Daar zag ze dat theosofie een grote rol had gespeeld in de ontwikkeling van de abstracte schilderkunst, in grafische vormgeving en in architectuur tussen 1880 en 1920. De toen heersende opvattingen van de ‘Art Nouveau’ waren beïnvloed door theosofie. In Amsterdam werden kunstenaars lid van de Theosofische Vereniging en zij begonnen hun eigen loge, de Vahana Loge in 1896. Vahana betekent voertuig. Marty Bax werd nieuwsgierig naar die loge omdat veel bekende kunstenaars wier werk geëxposeerd werd op de tentoonstelling van 1985 in Den Haag er lid van waren. Zij begon haar onderzoek op het hoofdkantoor van de TVN in Amsterdam. Maar helaas is het theosofisch archief van de Nederlandse afdeling tijdens de tweede wereldoorlog voor een groot deel verdwenen, daar de TS toen door de bezetter verboden was. Daarom ging Marty Bax in 1990 naar Adyar waar ze vond wat ze zocht. Ze besloot haar proefschrift te schrijven over theosofie en kunst, omdat ze zich begon af te vragen wat voor meerwaarde theosofie voor de kunstenaar had. Het resultaat van het proefschrift is haar boek: Het web der schepping. (uitgeverij Sun). De titel slaat op Stanza III, sloka 10 uit De Geheime Leer.

Zoals het woord ‘Vahana’ al aangeeft waren de leden van de loge bezig met het zichtbaar maken van de kosmische krachten via hun kunstuitdrukkingen. De eenheid achter de veelheid moest voor iedereen zichtbaar worden. Zij begonnen daarom met cursussen op veel gebieden zoals tekenen, kunstgeschiedenis, Sanskriet, vergelijkende godsdienststudie en filosofie. Zij begonnen ook aan de vertaling van Isis Ontsluierd en De Geheime Leer.

Agenda Nederland

juni 2007

16    studiegroep ‘Mahatma Brieven’

juli 2007

6 t/m 8 Zomerschool te Naarden ‘Vele wegen, één pad’

26 t/m 29 School of the Wisdom te Naarden, retraite o.l.v. Trân-Thi-Kim-Diêu “Foundations of Wisdom”

november 2007

10 Ledendag te Naarden

De nationale studiegroepen vinden plaats in de Tolstraat te Amsterdam.

Voor nadere inlichtingen over alle genoemde activiteiten kunt u contact opnemen met de T.V.N.: 020-6765672.

Zie ook www.theosofie.nl.

Theosofia 108/3 · juni 2007        127

De ontwerpers Lauweriks en De Bazel gebruikten symbolen als de oprijzende verstrengelde slangen van kundalini, eindigend in de lotusbloem om de oprijzende vrouwelijke scheppingskracht in de materie uit te drukken. Lijn en kleur en meetkundige figuren werden gebruikt om het theosofische begrip van evolutie naar voren te brengen, zoals in het bekende gebouw in de Vijzelstraat in Amsterdam dat wordt aangeduid als ‘De Bazel’. Lauweriks en De Bazel werkten samen om daarin een optimale symboliek te kunnen verwerken. Het materiaal dat in de fundering werd gebruikt was grofstoffelijker dan het materiaal in de oprijzende muren. Het eindigde allemaal in een glazen koepeldak. De kleuren van de verwerkte stenen zijn soms om en om paars en geel, als geest en stof in hun evolutionaire werking. Het gebouw ontstond tussen 1919 en 1926.

Een ander theosofisch gebouw dat in die tijd tussen 1923 en 1926 werd gebouwd was de Van Nelle fabriek in Rotterdam. De architecten waren Brinkman en Van der Vlugt die ook het hoofdkantoor van de TVN hebben ontworpen. De Van Nelle fabriek was eigendom van de familie Van der Leeuw. De gebroeders Van der Leeuw, Kees en Koos, waren intieme vrienden van Krishnamurti. Kees was erg betrokken bij de bouw van de fabriek die hij zo ‘onstoffelijk’ als mogelijk wilde zien. Het werd dan ook een glazen gebouw in tegenstelling tot de bakstenen stoere ‘De Bazel’. Het idee van ‘broederschap’ zag Kees van der Leeuw in allerlei in die tijd ongeziene faciliteiten voor het personeel. Zijn broer Koos is bekend als schrijver van theosofische boeken, waaronder het schitterende The Conquest of Illusion.

Marty Bax verwees naar de gevolgen van de grote depressie in 1930 en het gelijktijdige vertrek van Krishnamurti uit de TS. De desillusie was groot en als voorbeeld noemde zij Kees van der Leeuw die alles achterliet en naar Wenen vertrok om medicijnen en psychoanalyse bij Freud te studeren.

In 1910 werd de Vahana Loge meer een loge van schilders dan van ontwerpers. Schilders als Heijenbrock, Janus de Winter en Piet Mondriaan werden lid van de TS en van de Vahana Loge. Piet Mondriaan werd lid in 1909 en bleef zijn hele leven theosoof. Zijn kunst was geworteld in theosofie. Vooral in Stanza III van De Geheime Leer die gaat over het web der schepping dat wordt geweven door de kosmische Vader en Moeder, door Geest en Stof. Mondriaan gebruikte het Sanskriet woord Svabhavat, wat wil zeggen ‘Geest essentie’, in De Geheime Leer ook wel aangeduid met Vader/Moeder. Hij gebruikte ook het begrip ‘fohat’, de essentie van kosmische elektriciteit die door Blavatsky beschreven wordt in de Proloog van De Geheime Leer, [16]“ Het is de ‘brug’ waardoor de ‘ideeën’ die in het ‘goddelijk denken’ bestaan, als ‘natuurwetten’ worden afgedrukt op de kosmische substantie. Fohat is dus de dynamische energie van de kosmische verbeelding, of, van de andere kant beschouwd, het intelligente medium, de leidende kracht van alle manifestatie, de ‘goddelijke gedachte’ die wordt overgebracht en openbaar gemaakt door de Dhyan Chohans, de architecten van de zichtbare wereld zijn. Zo is ons bewustzijn afkomstig van de geest of kosmische verbeelding; de verschillende voertuigen waarin het bewustzijn wordt geïndividualiseerd en tot zelf- of reflectief bewustzijn komt, zijn afkomstig van de kosmische substantie;  terwijl fohat in zijn verscheidene manifestaties de geheimzinnige schakel vormt tussen denkvermogen en materie, het bezielende beginsel dat ieder atoom tot leven prikkelt.”

Agenda buitenland

juli 2007 

14-18 100-jarig bestaan Finse afdeling en Europees Congres in Helsinki: “Compassion -  the Basis of Peace and Understanding”. Eregast is Internationaal Presidente Radha Burnier. Met S. Rinpoche en sprekers uit diverse landen.

Voor nadere inlichtingen over genoemde activiteiten kunt u contact opnemen met de T.V.N.: 020-6765672.

128        Theosofia 108/3 · juni 2007

Hier hebben we dan wat Mondriaan meer en meer probeerde uit te drukken in zijn kunst. Voordat hij met theosofie bezig was, schilderde hij landschappen. Daarna begon hij eerst met het weergeven van symbolen, zoals de vrouwenfiguren in zijn beroemde drieluik Evolutie uit 1910. Later kwam hij tot de pure expressie van zijn geometrische schilderijen. Hij probeerde het web der schepping op het doek te krijgen en hij schrijft daarover in een artikel in 1918 in ‘De Stijl’: “Het rythme [de werking /verbeelding van Fohat] is het eene en de onveranderlijke verhouding [Swabhavat] is het andere. Veranderlijke verhouding van afmeting [de invloed van Fohat op vlak en lijn] is het eene en onveranderlijke verhouding van stand [Swabhavat] is het andere. En in het beeldingsmiddel is de kleur [de werking van Fohat op stof, het vrouwelijke] het eene en de verschijning in het vlakke en het rechthoekige [Swabhavat] het andere. In stand is het horizontale [vrouwelijke] het eene en het verticale [mannelijke] het andere enz. Juist omdat deze tweeheid zo onderscheiden is kost het den abstract- realistischen schilder zulk een inspanning het evenwicht tussen beide uitersten te vinden. Als hij er in slaagt het eene te beelden ziet men dat het ten koste van het andere is en als het hem gelukt het andere tot zuivere uitdrukking te brengen lijdt het eene daaronder. Maar al arbeidende komt hij tenslotte tot een betrekkelijk bevredigende oplossing.” (Marty Bax p.300 van Het web der schepping).

Mondriaan trachtte het spel van de kosmische krachten uit te drukken in materie. Daarin speelde Stanza III een grote rol. Die Stanza zegt in sloka 10:”Vader-moeder spinnen een web dat van boven aan de geest is bevestigd – het licht van de ene duisternis – en van onderen aan zijn in de schaduw gehulde einde, de stof; en dit web is het heelal, gesponnen uit de twee substanties die tot één zijn gemaakt, dat svâbhâvat is.” En in sloka 12 lezen we: “Svâbhâvat zendt dan Fohat om de atomen te verharden. Elk is een deel van het web. Elk weerkaatst als een spiegel de ‘zelf-bestaande heer’ en wordt op zijn beurt een wereld.”

We danken het aan Marty Bax dat dit alles weer zichtbaar wordt, want wie kijkt naar de schilderijen van Mondriaan met Stanza III in zijn hoofd? Zij deed ongelofelijk veel onderzoek en geeft in haar boek een wereld weer van al die geïnspireerde kunstenaars waarvan Mondriaan slechts één voorbeeld is. De voorjaarsbijeenkomst was een groot succes en we zijn dankbaar dat we daarvan hebben mogen genieten.

FvI

Theosofia 108/3 · juni 2007        129

Zomerschool  TVN,
6 - 8 juli 2007

De Zomerschool van de Nederlandse afdeling van de Theosofische Vereniging zal plaatsvinden op het Internationaal Theosofisch Centrum in Naarden van 6 tot en met 8 juli.

Het thema is: Vele wegen, één pad. Dit thema is ontleend aan het in 2006 bij de TVN verschenen boek over de drie theosofische klassiekers: Aan de voeten van de Meester, Licht op het pad en De Stem van de Stilte.

Verschillende sprekers zullen vanuit diverse invalshoeken de mogelijkheden belichten die kunnen leiden naar het bewust ontdekken van de ware aard en de unieke verantwoordelijkheid van de mens. Vele wegen worden samen verkend en het zou kunnen dat het Ene Pad zichtbaarder wordt voor de deelnemers.

Op de eerste dag wordt er in drie interactieve sessies aan de hand van De Geheime Leer diep ingegaan op de universele esoterische achtergrond van het evolutionaire pad samen met Ali Ritsema.

Louis en Mieke Geertman leiden ons over literaire wegen op de tweede dag. De theosofische maar ook de historische en de moderne literatuur komen aan de orde met het oog op  zelfkennis en de geestelijke mogelijkheden die in de literatuur ontdekt en herkend kunnen worden. Soms juist daar waar je het niet zou verwachten.

Richard van Dijk gaat zich met ons afvragen waarom wij niet doen wat we innerlijk voelen dat we zouden moeten doen. De wereld in een crisis, geloofsijver in de aanval en wat kunnen we dan? Hoe komen mensen tot de realisatie dat zij meer zijn dan oorlogvoerende, bekvechtende, bezit verzamelende en de wereld vervuilende wezens die er van overtuigd zijn dat alles om hen draait?

Op de zondagmorgen, de dag van de stilte gaat Elly Kooijman De Stem van de Stilte waarvan de tekst door H.P. Blavatsky is doorgegeven aan de ‘weinigen’, met ons delen.

De zondagmiddag sluit af met het onderzoeken van het Derde Doeleinde van de Theosofische Vereniging door de zoekers naar Waarheid voor wie geen religie boven Waarheid gaat met Fay van Ierlant. Het gaat dan over de verplichte pelgrimstocht van de ziel met zijn onverklaarde wetten en latente vermogens.

Op zaterdagavond zullen Jan en Terezinha Kind vertellen over het theosofisch werk in Brazilië. Een volledig uitgewerkt programma van de Zomerschool 2007 vindt u  in deze Theosofia.

FvI

U kunt schenkingen doen aan de TVN, aftrekbaar voor uw aangifte inkomstenbelasting.

Ook legateren aan de TVN is een mogelijkheid.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de penningmeester van de TVN.

130        Theosofia 108/3 · juni 2007

Terug naar Theosofische Vereniging Website